پاورپوینت-گره و گره چینی در معماری- در 50 اسلاید-powerpoin-ppt - دانلود فایل
دانلود فایل این پاورپوینت در مورد گره و گره چینی در معماری در 50 اسلاید آمده است.
دانلود فایل پاورپوینت-گره و گره چینی در معماری- در 50 اسلاید-powerpoin-ppt گره چینی
گِرِه چینی یکی از شاخه های هنر معماری و کاشی کاری سنتی است که اساتید این هنر از کنار هم چیدن آلات و لغات مختلف بر اساس طرح مدنظر خود با استفاده از کاشی، آجر و یا سایر مواد نقش های هندسی تزئینی درست می کنند.
البته هنر گره چینی فقط در معماری رواج ندارد و یکی از زیرشاخه های صنایع چوب نیز می باشد. هنر گره چینی هنری زیبا و اصیل است که به دلیل زحمت زیاد هزینه زیادی هم در بر دارد و می توان نمونه های این هنر را که بر روی چوب انجام گرفته در اماکن متبرکه مانند آستان قدس رضوی و یا حرم شاه عبدالعظیم مشاهده نمود.
رشد و گسترش هنر اسلامی در طول سده های متمادی موجب پیدایش گنجینه ای عظیم از الگوهای هندسی در هنر و معماری سرزمین های اسلامی شده است که معمولا در کنار عمل کردهای گوناگون، کاربرد تزییناتی نیز داشته ند. گره سازی یکی از نمونه های شاخص این الگوها است که در موضع های گوناگون هم چون کتیبه ها، سردرها، طاق ها و گنبدها، با فنون متفاوت نظیر نجاری و بنایی و با استفاده از مصالح متنوعی مانند آجر، چوب، گچ، کاشی و آیینه در معماری به کار رفته است. ویژگی اصلی گره سازی، وجود هندسه ی دقیق و قواعد ترسیمی مشخص در طراحی و اجرای آن است. تفاوت در انواع گره ها ریشه در چگونگی ترسیم آن ها دارد. بنابراین فهم روش ترسیم هر گره راه را برای طراحی، تولید و به کارگیری گره در معماری هم وار می سازد.
شکل 1 : تفاوت میان گره های سنتی و امروزی در نسبت با زمینه
طراحی و ترسیم گره در سنت معماری به دلیل پیچیدگی ها هندسی ذاتی، هم واره به عنوان عملی که نیازمند تبحر و تسلط طراح است، شناخته شده است و حتی در سنت معماری، گره سازی به عنوان شطرنج معماران نامیده می شود (مفید و رئیس زاده 1389). با ورود یک باره ی اصول و معیارهای معماری مدرن به سرزمین های اسلامی و قطع سیر معماری سنتی در این مناطق، روش های ترسیم گره نیز به مرور از یاد رفته اند. عدم آشنایی با نحوه ی ترسیم سنتی گره ها به حدی است که برخی پژوهش گران غربی (Kaplan 2000) و (Abas and Salman 1992) تصور می کنند استادان قدیم معماری سرزمین های اسلامی، روش ترسیم گره را به عنوان رازی غیر قابل بیان در نزد خود مخفی ساخته اند. از این رو یافتن روش های ترسیم گره ها، در حال حاضر به معمایی برای پژوهش گران و طراحان در نقاط مختلف جهان تبدیل شده است.
برخلاف پندار محققان و شرق پژوهان غربی که تصور می کنند تنها منابع به جا مانده در موضوع گره های اسلامی، آثار معماری به جامانده از قرون میانی و نیز اسناد تصویری تومارهای توپ قاپو است (Bonner 2003)، منابع و اسنادی مکتوب در گنجینه ی تالیفات هندسی و معماری از قرون گذشته بر جای مانده است که به شرح روش های مختلف ترسیم برخی الگوهای هندسی از جمله گره ها می پردازد. ابواسحاق ابن عبدالله کوبنانی در قرن نهم هجری پس از ترجمه ی رساله ی اعمال الهندسه ی ابوالوفاء محمدالبوزجانی (1389) قسمت هایی را به متن اصلی ضمیمه می سازد و نحوی ترسیم برخی گره های سنتی را بر اساس انطباق با بستر گره شرح می دهد. علاوه بر اسناد تاریخی و شرح ترسیماتی قدما، مکتوب ساختن گفته های معماران سنتی که میراث دار آموزش های سینه به سینه اند، در سده ی اخیر مجموعه ای ارزش مند از نحوه ی طراحی و اجرای گره های هندسی در اختیار ما قرار داده است. برای نمونه روایت مبانی معماری سنتی در ایران از زبان استاد حسین لرزاده (مفید و رئیس زاده 1389)، روش طراحی بسیاری از گره های هندسی بر اساس زمینه و خط رمز را ارائه داده است. در کتابی دیگر که به جمع آوری دست نگاری های استاد اصغر شعرباف اختصاص دارد نمونه های ترسیمات گره های سنتی بر اساس بسترهای مختلف نشان داده شده است (شعرباف 1385). ارائه ی الگوی گره های مختلف و شرح ترسیم برخی از آن ها توسط استاد محمود ماهرالنقش (1363) نیز در سال های اخیر منتشر شده است.
تجربیات شرق پژوهی محققان غربی در ابتدایی سده بیستم نیز مجموعه ای ترسیماتی از الگوی گره های هندسی فراهم ساخته است. به دلیل عدم توانایی محققان غربی در درک بی واسطه ی سنت معماری شرق، این تلاش معطوف به کشف دوباره ی اسرار نهفته در ترسیم الگوها شده است. گرانباوم[1] و شپرد[2] (1992) بر پایه ی ویژگی های مشترک در الگوی گره ها به دسته بندی و ارائه ی الگوی زیربنایی هر کدام از ترسیمات گره پرداختند. در تلاشی دیگر عباس[3] و سلمان[4] (1992) به کشف و گسترش دامنه ی الگوی گره های هندسی با روی کرد گرانباوم و شپرد پرداخته اند. دودنی[5] یکی دیگر از پژوهش گرانی می باشد که بر اساس الگوی استنتاجی خود بر مبنای قرارگیری دوایر در فواصل مشخص، به صورت بندی چگونگی ترسیم تعداد معدودی از گره ها می پردازد (Kaplan and Salsin 2004). در تحقیقات دیگر هانکین[6] در اوایل سده ی بیستم اسناد ترسیماتی خود را در قالب کتابی به نام ترسیمات الگوهای هندسی در هنر عربی [7] (1925) و مجموعه مقالات متعدد (Hankin 1934)و (Hankin 1936) ارائه می دهد که به عنوان مبنای بسیاری از تحقیقات بعدی قرار می گیرد. عصام سعید[8] و عایشه پارمان[9] (1389) با توجه به نمونه های موجود در سنت گره سازی در جهان اسلام به دسته بندی آن ها با توجه به تکرار الگوی مبنا و هم چنین تقسیمات اولیه ی محیط دایره به بخش های برابر، می پردازند. در قدمی دیگر، لی[10] (1987) روشی را برای پرکردن الگوهای زیربنایی یافته شده توسط هانکین ارائه می دهد که پس از آن کاپلان[11] (2000) این روش را توسعه و عمومی سازی می کند. در تلاش های بعدی به منظور بازشناسی منطق ترسیم گره، کاپلان (2005) روش چندضلعی های در تماس [12] هانکین را عمومی سازی کرده و به ترسیم تعدادی دیگر از گره های شناخته شده، می پردازد. از سوی دیگر کاپلان و سالسین (2004) کوشش هایی برای توسعه ی روش خود به منظور ترسیم گره بر روی سطوح غیر مسطح آغاز می کنند و موفق به صورت بندی روشی بر اساس سبک لی، برای گستراندن الگوی گره های تک شمسه ای بر روی سطح کره می شوند. در تلاش های ذکرشده ، عدم پاسخ گویی روش های امروزی برای ترسیم تمامی الگوهای سنتی گره و تولید آلات شناخته شده آن مشهود است (Castera 2011). در عین حال حلقه مفقوده میان ترسیم سنتی گره و ترسیم های امروزی، عدم توجه به رسم گره بر اساس بستر در روش های جدید می باشد.
شکل 2 تفاوت ترسیم گره در زمینه های غیرمسطح در روش های سنتی و امروزی
روش سنتی ترسیم گره بر مبنای بستر یا همان زمینه ی گره صورت می پذیرد. در روش های سنتی به جای آن که الگوی هندسی در فضای بی کران هندسه مسطح تولید شود و سپس در هر زمینه ای با بریدن[13] و مناسب سازی به کار رود، گره از آغاز برای زمینه و با استفاده از قواعد هندسی اعمال شده بر هندسه زمینه شکل می گیرد (شکل 1). اهمیت ترسیم گره براساس زمینه، زمانی مشخص می شود که الگوی گره باید بر روی سطحی منحنی نظیر سطح داخلی یک گنبد نقش ببندد. در روش های ترسیم امروزی گره، برای منطبق ساختن یک الگو با زمینه ی منحنی، ابتدا الگو برای یک سطح مسطح بی کران ترسیم می شود و سپس با استفاده از تکنیک های تغییر شکل [14] به انطباق الگوی گره با سطح منحنی می پردازند، اما در روش سنتی ترسیم گره، با توجه به میزان انحنای سطح با بهره گیری از تغییر درجه و تعداد شمسه ها گره مختص زمینه منحنی طراحی می شود. به بیانی دیگر ترسیم گره به روش سنتی در زمینه های غیر مسطح نظیر سطوح گنبدها، به دلیل نیاز به فشرده گی و گشودگی در نقاط مختلف سطح، به صورت چندزمینه یا دست گردان طراحی می شوند. این مساله در مقایسه میان نمونه های موجود در سنت گره سازی معماری اسلامی و نمونه های امروزی به خوبی مشاهده می شود (شکل 2). در این مقاله پس از بیان مساله و مقایسه میان گره های سنتی و امروزی به عنوان نمونه ای کامل به تحلیل هندسی طرح گره زیر گنبد جامع یزد می پردازیم.
2 زمینه در گره سنتی
در سنت معماری اسلامی به طراحی و ساخت گره، گره سازی می گویند. گره ها نقوش هندسی و دارای قواعد مشخص هستند که انواع و زمینه های گوناگون و پیچیده دارند. در پیچیدگی فن گره سازی گفته می شود که هفتاد و دو بطن دارد و از درون یک دیگر توانایی زایش و به وجود آمدن گره های نو دارد. گره های سنتی، ترکیبی از واحدهای هندسی پایه هستند که به آلت های گره معروف ند که هر کدام تعریف شده و مشخص می باشد. بر اساس آموزه های استادان ایرانی، گره سنتی دو خصوصیت اصلی دارد: اول آن که آلتی خارجی ندارد و تماما از ترکیب همین واحدهای هندسی ایجاد می شود. و دوم در صورت تکرار واحدهای گره در کنار هم زمینه های بزرگ تر را پوشش می دهند، یک دیگر را کامل کرده و تشکیل الگوهای وسیع تر می دهند. (مفید و رئیس زاده 1389) بسته به زوایای آلات گره های سنتی می توان آن ها را در سه گونه ی تند، کند و شل دسته بندی کرد. این دسته بندی اشاره به طیف تغییر شکل گره سنتی از گونه تند به کند یعنی از زوایای حاده تر به سمت زوایای بازتر در آلت ها دارد که به واسطه قابلیت های نهفته در روش ترسیم سنتی گره ها به وجود می آیند.
شکل 3 مراحل ترسیم ام الگره به روش استاد لرزاده
روش های ترسیم سنتی گره های اسلامی متعدند و از میان آن ها روش هایی که مستقیما توسط معماران سنتی تالیف شده اند از اصالت بیش تری برخوردارند. در این مقاله روش ارائه شده از آموزش های یکی از آخرین معماران سنتی ایران در دوران معاصر، استاد معمار حسین لرزاده در ترسیم گره، مبنای پژوهش قرار می گیرد. در روش ارائه شده از سوی لرزاده (مفید و رئیس زاده 1389) مبنای ترسیم گره، بر هندسه ی بستر، شعاع های خارج شده از نقاط مشخصی از بستر و خطی راهنما با عنوان خط رمز بنا شده است. به عنوان مثال برای ترسیم گره مادر بر مبنای شمسه ی ۱۰ مطابق شکل 3 ابتدا با اخراج چهار خط گیر از زاویه ی ۹۰ درجه کنج بستر یعنی زاویه Â - به طوری که زاویه DÂB را به پنج قسمت مساوی تقسیم نماید- از محل تقاطع خط گیر سوم با عمود اخراج شده ازD (راس دیگر عرض) زمینه مستطیل ABCD تشکیل می شود. از رأس C نیز خطوط گیر مشابهی اخراج می شود. در مرحله دوم خط رمز گره رسم می گردد. خط رمز مربوط به ام الگره مورد نظر دو خط عمودی هم راستا و در امتداد هم و متقاطع در میانه ی قطر AC است. در مرحله سوم کمان هایی به مرکز A و C و شعاع فاصلهA و C تا محل تقاطع خط رمز و خطوط گیر اخراج شده رسم می شود. این کمان ها با سایر خطوط گیر تقاطع می کنند که با منطق شمار ه گذاری مشخص (شکل 3 مرحله سوم) شماره گذاری می شوند. به این ترتیب با اتصال پیاپی نقاط به دست آمده به ترتیب شماره گذاری و حذف مابقی خطوط، گره پایه به دست می آید. سایر گره های اسلامی نیز با همین روش و تنها به واسطه ی تغییر خط رمز و بستر یا همان زمینه گره ترسیم می شوند.
با مشاهده گستره ی گره های اسلامی طراحی شده به روش سنتی لرزاده (مفید و رئیس زاده 1389) متوجه می شویم که هر کدام از گره ها برای زمینه ای خاص ترسیم می شوند و در نهایت مجموعه آلات گره در نسبت با هندسه ی بستر یعنی طول و عرض بستر و زوایای گوشه های بستر طراحی شده اند. در زمینه هایی با ابعاد خاص –نظیر مثال ام الگره در شکل 3- گره به صورتی ترسیم می شود که شمسه هایی همانند، در دو کنج واحد پایه خود ایجاد می کند، با تغییر شکل زمینه گره از مستطیلی ساده به اشکال پیچیده تر، برای حفظ آلات گره لازم است شمسه های گره پایه آن گره متناسب با هندسه ی دو سوی واحد پایه، متفاوت انتخاب شوند.
شکل 4 دو نمونه گره چندزمینه (دست گردان) از ترسیمات استاد لرزاده
به گره هایی که انواع شمسه را در خود ایجاد می کنند در سنت گره سازی اسلامی، گره های چندزمینه یا دست گردان گفته می شود. در تناسب انتخاب نام های تک زمینه و چندزمینه یا دست گردان می توان گفت گره تک زمینه فراخور زمینه ای که هندسه ای یکتا و ساده دارد ترسیم می شود و به لحاظ هندسی نیز تنها یک نوع شمسه ایجاد می کند. گره چندزمینه به دلیل امکان تطبیق بر هندسه بسترهای پیچیده –به مثابه چند بستر ساده که با یک دیگر ترکیب شده اند- با تشکیل چند شمسه متفاوت در خود سعی در انطباق با زمینه پیچیده خود دارد (شکل 4). این گره ها از آن جهت که توسط معمار سنتی به صورت انتخابی و دستی در زمینه استقرار پیدا می کنند و گردانده می شوند، گره های دست گردان نام می گیرند.
3 زمینه در گره های امروزی
روش های ترسیم گره در زمان معاصر تنها به روش های سنتی محدود نمی گردد. در مقابل روش های سنتی نظیر روش لرزاده که به صورت میراثی سینه به سینه از سمت معماران سنتی مسلمان به ما رسیده است، تلاش های مختلف در سال های اخیر صورت پذیرفته است که هر کدام از آن ها با روی کردی خاص به تحلیل، بررسی و ارائه ی روش ترسیم الگوهای هندسی گره های اسلامی پرداخته اند و از جمله مهم ترین این تلاش ها می توان به پژوهش های کاپلان برای عمومی سازی روش هانکین در ترسیم گره، روش خردکردن چند مرحله ای گره توسط بونر[15] و هم چنین روش ابداعی بودنر[16] برای ترسیم تعداد محدودی از گره ها اشاره کرد.
- 1 روش کاپلان
شکل ۵ شش حالت ممکن برای ترسیم یک ستاره هشت پر
کاپلان (2005) در پژوهشی دیگر به توسعه و صورت بندی روش دیگری برای استخراج هندسه ی گره های اسلامی که وی آن را الگوی های ستار ه ای اسلامی [19] می نامد، می پردازد که برپایه روش چندضلعی های در تماس بر اساس آن چه پیشتر بورگون (1973)، گرانباوم، شپرد و هانکین در آثارشان ارائه کرده اند، بناشده است. در این روش ابتدا برای تقسیم سطح، یکی از شبکه های چندضلعی های در تماس انتخاب می شود و سپس از نقطه ی میانی هرکدام از اضلاع چندضلعی های منتظم و غیرمنتظم، دو شعاع با زاویه ی θ (زاویه تماس[20]) نسبت به ضلع مفروض اخراج می شود. شعاع های خارج شده از اضلاع مجاور تا برخور